Śmierć w kulturze średniowiecznej

Śmierć w średniowieczu była wszechobecna. Epidemie, wojny, głód i wysoka śmiertelność niemowląt sprawiały, że ludzie stale stykali się z jej mroczną twarzą. To z kolei przełożyło się na jej miejsce w kulturze tamtych czasów.

MEMENTO MORI

Jednym z ważniejszych motywów związanych ze śmiercią było memento mori, czyli pamiętaj o śmierci. Ta myśl filozoficzna przypominała o ulotności życia i konieczności przygotowania się na nieuniknioną śmierć. Motyw ten pojawiał się w sztuce, literaturze, a nawet codziennym życiu. Przykładami mogą być obrazy przedstawiające czaszki lub trumny, napisy na nagrobkach podkreślające kruchość życia, czy też popularne wówczas kazania o śmierci.

DANSE MACABRE

Innym ważnym motywem był danse macabre, czyli taniec śmierci. Przedstawiano go w formie obrazów, rzeźb, a nawet utworów literackich. Taniec śmierci ukazywał szkielety prowadzące w tańcu przedstawicieli wszystkich stanów społecznych, od papieża i cesarza po zwykłych chłopów. Miało to pokazać, że śmierć jest uniwersalna i nikogo nie oszczędza, niezależnie od bogactwa, władzy czy pozycji społecznej.

Śmierć w średniowieczu przedstawiano na różne sposoby. Mogła to być postać wiedźmy ze skrzydłami nietoperza, rozkładających się zwłok kobiecych (męskich w Niemczech) lub szkieleta. Wizerunki te często budziły lęk i przerażenie, ale też skłaniały do refleksji nad sensem życia i przemijaniem.

Groteskowe przedstawienie śmierci

Oprócz wspomnianych wcześniej motywów, w średniowiecznych przedstawieniach śmierci można również dostrzec elementy groteski. Groteska łączy w sobie cechy przeciwstawne, takie jak piękno i brzydota, śmiech i płacz, dobro i zło. W przypadku motywu śmierci groteska służyła przede wszystkim oswojeniu lęku i zdystansowaniu się do jej mrocznej strony.

Przykładem groteskowego przedstawienia śmierci jest utwór Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Śmierć ukazana jest tam jako postać o odrażającym wyglądzie: ma chude, blade ciało, szczerbate zęby i wydłużony nos. Jest gadatliwa, pyszna i chwali się swoimi "osiągnięciami", czyli zabijaniem ludzi. Jednocześnie jednak jest śmieszna w swojej pysze i naiwności. Polikarp, początkowo przerażony, stopniowo zaczyna lekceważyć Śmierć, a nawet kpi z niej.

Przedstawienie śmierci w taki sposób rozładowuje napięcie i pozwala spojrzeć na śmierć z dystansu. Przypomina też o tym, że śmierć, choć nieunikniona, nie jest końcem życia, ale jedynie przejściem do wieczności.