Lament świętokrzyski

Lament świętokrzyski, znany również jako Żale Matki Boskiej pod krzyżem czy Plankt, to średniowieczny utwór liryczny, który porusza serca czytelników od wieków. Rozpoczynający się inwokacją Posłuchajcie bracia miła (incipit - może służyć także jako tytuł) utwór jest hymnem bólu i rozpaczy Matki Boskiej stojącej pod krzyżem, na którym umiera jej ukochany syn, Jezus.

Głębia cierpienia Maryi

Utwór ukazuje Maryję nie jako świętą postać, ale jako matkę pogrążoną w żalu i rozpaczy. Jej lament jest przepełniony bólem, poczuciem nieszczęścia i niemocy. Matka Boska zwraca się do różnych adresatów, szukając ukojenia i zrozumienia.

Maryja błaga "bracia miła" - ludzi o wysłuchanie jej skargi. Prosi "starego" i "młodego", by pojęli jej cierpienie. Zwraca się do ukochanego syna, "synku mój miły i wybrany", pragnąc ulżyć mu w bólu i wziąć go na siebie. Wyraża żal do Archanioła Gabriela, który obiecał jej radość, a teraz patrzy na jej mękę. Wreszcie, prosi inne matki, by modliły się, aby nigdy nie doświadczyły podobnego cierpienia.

Pieta - w sztukach plastycznych wyobrażenie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego syna.

Język i środki stylistyczne w utworze

Lament świętokrzyski jest bogaty w środki stylistyczne, które potęgują siłę wyrazu i podkreślają emocje Maryi. Użycie apostrof, zdrobnień (synek, główka) oraz powtórzeń (anafora) nadaje utworowi liryczny charakter i sprawia, że staje się on niezwykle poruszający.

Lament świętokrzyski łączy w sobie cechy kilku gatunków literackich. Jest to przede wszystkim lament, czyli utwór wyrażający żałobę i smutek. Jednocześnie zawiera elementy plankt, czyli średniowiecznego gatunku lirycznego poświęconego opłakiwaniu zmarłych. Utwór można również interpretować jako część misterium pasyjnego, czyli dramatu liturgicznego przedstawiającego mękę i śmierć Chrystusa.